2025: Ekonomide bizi neler bekliyor?

Prof. Selva Demiralp-Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi

2024’e girerken kuvvetli bir yılın bizi beklediğini biliyorduk. 2023 genel seçimleri öncesinde iktisatçıların tüm ihtarlarına karşın ülke bir ödemeler istikrarı krizinin eşiğine gelince, seçim sonrasında iktisat siyasetleri keskin bir U dönüşüne sahne olmuştu.

Eğlence bitmiş, fatura ödeme vakti gelmişti.

Ekonomi siyasetlerinden sorumlu takımın başına gelen Mehmet Şimşek tarafından rasyonel siyasetlere dönme kelamı verilmişti. Vakit “acı reçete” vaktiydi.

Bu koşullar altında, 2024 başındaki kıymetlendirme yazımın başlığında “Acı reçetenin yükünü nasıl azaltabiliriz?” diye sormuş ve tavsiyelerde bulunmuştum.

Yazımda şöyle demiştim: “Bu siyasetlerin başarılı olabilmesi için atılan adımların gerekliliğine toplumun ikna olması ne kadar değerliyse, acı reçetenin maliyetinin topluma nasıl hisse edileceği de bir o kadar kıymetli. Aksi takdirde reçetenin tartısı altında ezilenlerin haklı isyanı, vaktinden evvel ilacın kullanımına son verilmesi ile sonuçlanabilir. Bu durumda, o vakte kadar ödenen bedel de boşa masraf.”

Bir yılın sonunda geldiğimiz nokta maalesef tam da burası.

2024 yılı, enflasyonla uğraşın yükünün büsbütün Merkez Bankası’nın omuzlarına yüklendiği, Maliye Siyaseti’nin enflasyon yaratan talebin temel kaynağı olan yüksek gelir kısımlarını vergilendirecek bir ıslahat atılımını gerçekleştiremediği, kamuda tasarrufun sembolik de olsa yapılamadığı bir sene olarak geçti.

Enflasyonla gayretin tek yolu yüksek faize indirgenince, bunun yarattığı maliyet kısa vadede enflasyonun yarattığı maliyeti geçer hale geldi.

İlacın yarattığı hasarın hastalığın yarattığı hasarı geçtiği bir noktada TCMB üzerinde oluşan baskılara daha fazla dayanamayarak faiz indirimlerine başladı. Aralık ayında başlayan faiz indirimlerinin kıymetli bir sebebi bence bu.

Zira TCMB’nin “eğer faizi artık düşürmezsem ve gerçek faiz artarsa 2025 sonu enflasyonu %21’in altına düşer, bu da planladığımdan fazla bir yavaşlama getirir” diyebilme mümkünlüğü bence epey düşük.

2025 yılı için yaptığımız enflasyon varsayımları 2025 ikinci çeyreğinden evvel faiz indirimine müsaade verecek bir tablo sunmuyor.

Bilakis sene içinde TCMB’nin 2025 sonu iddiasının üst istikametli güncellenme mümkünlüğü yüksek.

Enflasyon düşecek mi?

Merkez Bankası’nın enflasyonu düşürmek için gereken yavaşlama konusunda taviz vereceği, fakat bunu yaparken mümkün olduğunca ağırdan alacağı bir gevşeme devri enflasyonun daha uzun bir müddet bizimle olacağına işaret ediyor.

Kapsamlı bir kalkınma programı olmamasının yarattığı tüm eksiklere karşın atılan her hakikat adımın yararı artılar hanesine yazılır elbet.

TCMB’nin yalnız da kalsa 2024 yılı boyunca sıkı duruşunu müdafaası, 2025 yılında enflasyonda 15 puana yakın bir inişle bizi %30’lu düzeylere getirecektir.

Öte yandan enflasyonda bir sene sonra gelmeyi “umduğumuz” noktanın, 2021 Eylül’ünde kimi ekonomistlerin “rasyonaliteden kopuş” olarak eleştirdiği sürecin başladığı noktadaki %20 düzeyinden kabaca 10 puan üstte olacağını not etmek lazım.

Büyüme bacağında 2025 yılı genelini %3’ün altında bir sayıya razı olarak geçireceğimizi düşünüyorum.

Bunun üzerinde bir büyüme sayısında ısrar edilmesi enflasyonda epey meşakkat sonucu edinmeyi umduğumuz sonlu güzelleşmenin de geri verilmesi ile sonuçlanabilir.

Yüzde üçlük bir büyüme elbet ki Türkiye için potansiyel altı ve işsizliği artıracak bir büyüme sayısı.

Ancak maliye siyasetinin devreye girip yatırım ortamının canlanmadığı, uygulanan siyasetlere inanç kazanılmadığı sürece daha optimist ve “büyümeden feragat etmeden” enflasyonu düşürecek bir tablodan bahsedebilmek çok sıkıntı.

Koç Üniversitesi olarak Konda aracılığı ile yaptığımız ankette Türkiye örneklemini temsil eden ve farklı demografilerden seçilmiş 2 bin 860 bireyden % 53’ü genel seçimler sonrası uygulanan ekonomik siyasetlerine “kesinlikle güvenmediğini” söylerken tıpkı soruya “kesinlikle güveniyorum” diyenler iştirakçilerin yalnızca %6’sını oluşturuyor.

Durum bu türlü olunca enflasyon beklentileri kırılamıyor. Beklentiler kırılamayınca fiyatlama ve harcama davranışları değişmiyor ve enflasyonu düşürmek daha da maliyetli bir hal alıyor.

Trump global şartları nasıl tesirler?

2025 yılında global ekonomiyi bekleyen en büyük belirsizlik ABD seçimlerini kazanan Trump kaynaklı olacağa benziyor.

Trump’ın seçim vaadleri ortasında gümrük vergilerinde artış, kurumlar vergisi ve gelir vergisi indirimleri, yasadışı göçmenleri hudut dışı etmek ve deregülasyonlar var.

Bu vaadlerden 2025’te gerçekleşme mümkünlüğü ve ekonomik tesiri en yüksek olan kalem gümrük vergilerindeki artış olabilir.

Bu durum global ticaret ve ABD büyümesinde yaratacağı olumsuz tesirler ile global büyümeyi bir kesim aşağı çekerek %3’ler düzeylerinde tutabilir.

Şayet Avrupa, Trump’a bir misilleme yapıp ABD’den ithal ettiği eserlerde emsal vergi artışlarına giderse ve Avrupa’nın ABD ile azalan ticaretinde Türkiye bir hisse kapabilirse bu elbet ki Türkiye’nin avantajına bir gelişme olur.

İlave olarak Trump’ın tez ettiği üzere Rusya-Ukrayna savaşının bitmesi de petrol fiyatlarında yaratacağı rahatlama ile Türkiye’ye fayda.

Öte yandan Trump’ın siyasetlerinin yaratacağı enflasyonist riskler hem global enflasyonu hem de ABD tahvil faizlerini üst itme potansiyeline sahip.

ABD’nin artan bütçe açığının finansmanı için tahvil arzını artırması da ABD getiri eğrisini dikleştireceği için dış borçlanma maliyetlerimiz bu durumdan olumsuz etkilenecektir.

Tarifelerin yaratacağı enflasyonist tesirler ABD merkez bankası Fed’in 2025 yılında daha az faiz indirimine gitmesi ile sonuçlanacak ki bu durum da dünyanın geri kalanında borçlanma maliyetlerinin yükselmesi manasına geliyor.

2024 yılı kestirimlerinin kısa muhasebesi

Ekim 2023’te yayımlanan OVP’de 2024 büyümesinde 0.4 puanlık bir yavaşlama ile %4’lük bir amaç söylem edilirken, enflasyonda 30 puandan fazla bir düşüşle %33’lük bir yıl sonu gayesi konmuştu.

Senenin birinci çeyreğinde lokal seçimler sebebi ile bir kere daha büyümenin önceliklendiğine, kemer sıkma siyasetlerinin ötelendiğine şahit olduk.

Birinci çeyreğin sonunda büyüme %5.3’te tutulurken bu durumun yarattığı riskleri gören TCMB lokal seçim öncesi 5 puan daha faiz artırarak siyaset faizini 50’ye çekti.

Sene başında yaptığım değerlendirmede yıl içinde beklediğimiz enflasyon görünümüne dair Koç Üniversitesi İktisat Kısmı’ndan arkadaşlarım Cem Çakmaklı ve Sevcan Yeşiltaş ile yaptığımız varsayımları paylaşmıştım.

Yaptığımız varsayımlarda gerçekleşme ihtimalini en yüksek gördüğümüz ana senaryo 2024 sonunda %49’luk bir enflasyona işaret ediyordu.

O noktada TCMB tarafından açıklanan yılın birinci enflasyon raporu, Eylül OVP’sine bir düzeltme yapıp yıl sonu enflasyon kestirimini %36’ya yükseltmiş olsa da bizim kestirimlerimiz her iki iddianın de oldukça üzerinde kalıyordu.

Şekilde sene başında yaptığımız iddialara ek olarak 2024 yılı içinde gerçekleşen manşet enflasyon sayısını da ekledim.

Ana senaryoya ek olarak tekrar sene başındaki varsayımlarımızda paylaştığımız “iyi senaryo” yıl sonu için %44, “kötü senaryo” ise %54’lük bir enflasyon sayısına işaret ediyordu.

Bir yılın sonunda, yaptığımız iddiaların hayli isabetli olduğunu ve yılı uygun senaryo ile ana senaryo ortasında bir noktada bitireceğimiz anlaşılıyor.

Son çeyrekten itibaren bizim baz senaryomuzun altına düşen ve optimist senaryomuza yaklaşan enflasyondaki bu yumuşamanın altında yatan birkaç sebep sıralayabiliriz:

• TCMB bizim iddiamızdan daha şahin bir duruş sergileyerek hem lokal seçim öncesi 5 puan faiz artırabilirken hem de faiz indirimlerinde ivedi etmedi.
• Seçim sonrası devirde hızlanan sermaye girişleri kur üzerindeki baskıyı hafifletti ve TCMB’nin rezerv biriktirmesine imkan sağladı.
• Çin’deki yavaşlama emtia fiyatlarını denetim altında tuttu.
• Bu çerçevede enflasyon iddialarımızı güncelleyip 2025 yılı sonuna kadar uzattığımızda yeni yıl için sene sonunda %32’ye inen bir ana senaryomuz bulunuyor.

Bu sayı tıpkı 2024 yılında olduğu üzere hem %17.5 olarak açıklanan Ekim ayı OVP kestirimi hem de %21 olarak güncellenen Kasım ayı enflasyon raporundaki TCMB iddialarının üzerinde kalıyor.

Öte yandan geçmiş yıllarda olduğu üzere bu sene de büyüme ve enflasyon ortasındaki ödünleşmenin devam edeceğini ve bu iki maksat ortasında bir tercih yapıldığında tekrar büyümenin önceliklendirileceğini düşündüğümüz için kendi iddialarımızı daha gerçekçi buluyoruz.

Büyüme ve işsizlik rakamları

Türkiye üzere merkez bankası kredibilitesinin zayıf olduğu ülkelerde, hele de uygulanacak kemer sıkma siyasetlerinde merkez bankası yalnız kalıyorsa büyüme ile enflasyon ortasında bir ödünleşme kaçınılmaz.

Bu şu demek: Şayet enflasyonu düşürmek istiyorsanız talebi kısacaksınız. Talep azaldığı vakit ise fiyatlar üzerindeki üst taraflı baskılar hafifleyecek ve enflasyon düşecek.

Büyümeden feragat etmeden enflasyonu düşürmek lakin kapsamlı bir kalkınma planının kesimi olarak kredibilite kazanan bir merkez bankasının beklentileri denetim altına alabilmesi ve yatırımların canlanması ile mümkün.

2001 sonrası devirde IMF’nin varlığı, siyasi orotitenin merkez bankası ile işbirliği yapması, süratle uygulamaya konulan yapısal ıslahatlar bu türlü bir inanç ortamını mümkün kıldı.

Mevcut kurallarla kıyaslaması pek mümkün olmayan bir ortamdı bu.

2025 yılı sonunda %30’luk bir yıl sonu enflasyonu ile dengeli olan büyüme sayısının %2.5-3 bandında kalacağını düşünüyorum.

İşsizliğe gelince, en süratli büyüdüğümüz vakitlerde bile yüzde sekiz altına düşmeyen ve önemli ivme kaybettiğimiz vakitlerde %13’i zorlayan bir aralıkta seyreden işsizlik oranının 2025 yılında %10’lu düzeylerde seyretmesi beklenti dahilinde.