Bizde fazla yaşanmadı sanarak rahat davranıyoruz lakin şu indirim günleri düzenleyen marketlerin ya da mağazaların önünde toplanan kalabalıkların her an bir facia kurbanına dönüşeceğini aklımızda tutalım. Biz çok yaşamadık lakin dünyanın her yerinde izdiham artık bir halk sıhhati problemine dönüşmüş sosyolojik bir olgu olarak ele alınıyor.
Araştırmacıları haklı çıkaracak en son haber, Yemen’den geldi. Başşehir Sanaa’daki bir okulda Ramazan ayı nedeniyle dağıtılan yardım sırasında meydana gelen izdihamda 85 kişi ezilerek can verdi. Okulun önünde toplanan yüzlerce insan kişi başına 9 dolar tutan yardımlar için ömürlerini yitirdi. Çok acı. Bazılarına nazaran, iç savaşın karar sürdüğü ülkede kalabalığı denetim gayesiyle bir milisin havaya silah sıkması sonucu yaşanan panik izdihama dönüşmüş. Yemen İçişleri Bakanlığı olayın ardından yaptığı açıklamada yardım dağıtımından sorumlu şahısların gözaltına alındığını, olaya dair bir soruşturma açıldığını duyurdu.
Tabii bizde, neredeyse tüm İslam dünyasında, Ortadoğu ile Afrika’da da yardım dağıtım kültürünün gelişmediğini söylemek gereksiz. Yığınların üzerine paket fırlatmanın dağıtımla ilgisi yok elbette.
Kalabalık bir küme insan tıpkı anda birebir istikamete hakikat hareket ettiğinde, birbirleriyle çarpışabilir, tekrar birbirlerine karşı yahut birbirlerinin üzerine yığılabilirler. İnsan vücudunun öldürücü bir silah haline gelmesi bu türlü olur. Uzmanlar bu türlü bir olayı “izdiham”, “kalabalık dalgalanması” yahut “kalabalık ezilmesi” olarak isimlendiriyor.
İstatistiği de var
Kim ne derse desin, bu bir felaket çeşidi mutlaka. O denli ki bu mevzuda yapılan araştırmalar da var. Johns Hopkins Tıp Fakültesi‘nden Edbert Hsu liderliğinde 2010’da yapılan bir araştırma 1980 ile 2007 yılları ortasında dünya çapında yaşanan 215 izdihamda 7 binden fazla kişinin öldüğünü, 14 binden fazla kişinin de yaralandığını ortaya koydu.
Büyük dini toplantıların bilhassa izdiham tehlikesi yarattığı biliniyor. Örneğin 2013 yılında Hindistan’da yapılan bir araştırma, bu ülkedeki izdihamların yüzde 79’unun siyasi ya da cümbüş emelli aktifliklerin tersine dini etkinliklerde meydana geldiğini gösteriyor. Tekrar Hindistan’da 2014 yılında meydana gelen çeşitli izdihamlarda 178 kişi hayatını kaybetmiş. Ülkede izdihamlarda ölenlerin sayısı son on yılda dört sefer 300’ü aşmış deniyor.
Hsu’nun araştırmasına nazaran de, en ölümcül izdihamlar Güneydoğu Asya, Afrika’daki dini etkinliklerde yaşanıyor. Güneydoğu Asya deyince akla geçen yıl Güney Kore‘nin başşehri Seul’de Cadılar Bayramı (Halloween) kutlamaları sırasında dar bir sokakta yaşanan izdiham akla geliyor çabucak. İzdihamda en az 153 kişi hayatını kaybetmiş, onlarca kişi de yaralanmıştı.
ABD’de de yaşanıyor
Ancak 2008’de Wal-Mart Black Friday indiriminde New York’ta yaşanan, bir mağaza çalışanının vefatına yol açan izdihamın da gösterdiği üzere bu tıp izdihamlar her yerde yaşanabilir. Hsu ile takımı 2010 yılında, kalabalık kentlerde ağırlaşan global nüfusun artmasıyla birlikte izdiham olaylarının da artmakta olduğunu tespit etmişler.
Bu cins olaylardaki yaralanma ya da ölümlerin birçoklarının ezilmeden kaynaklandığı sanılsa da bu hakikat değil. Hepsine yol açan oksijen eksikliğidir aslında. Kalabalığın göğse yaptığı baskı nefes alınmasını zorlaştırır, malum. Bunun tıptaki ismi “kompresif asfiksi”.
Kayseri-Sivas maçı faciasını unutmayalım
Ülkemizde çok yaşanmadı ancak hiç yaşanmadı değil. En vahimlerinden birine 1967 yılında şahit olduk. 17 Eylül 1967’de Kayserispor- Sivasspor kadroları ortasında yapılan maç sırasında meydana gelen izdihamda 43 kişi ezilerek ya da nefessiz kalarak hayatını yitirmişti. Yüzlerce de yaralı vardı olağan.
Bir gün şu indirim yapan market ya da mağazaların önünde bu çeşit bir faciayı yaşamamak için yardım dağıtmada tüm dünyada geçerli olan tedbirler alınsa ne âlâ olur.
Ama asıl tedbir elbette fakirliği ortadan kaldırmak.
Yoksa keyfinden koşmuyor beşerler indirim günlerine.